Elektrownie cieplne węglowe
Elektrownie, w których paliwem jest węgiel kamienny lub węgiel brunatny. Elektrownie tego typu charakteryzują się umiarkowaną elastycznością m.in. z uwagi na długi czas rozruchu (ok. 8 godzin ze stanu zimnego), niską szybkość przyrostu mocy (tzw. rampa) oraz wysokimi minimami technicznymi pracy bloków (dla bloków cieplnych opalanych węglem jest to ok. 40-60% mocy znamionowej).
Łączna moc osiągalna elektrowni węglowych w KSE wynosi 32 652 MW (stan na 14.04.2024), w tym:
- moc elektrowni na węgiel kamienny wynosi 24 338 MW
- moc elektrowni na węgiel brunatny wynosi 8 314 MW.
Elektrownie cieplne gazowe
Elektrownie cieplne, w których paliwem jest gaz ziemny. Źródła te charakteryzują się większą elastycznością w porównaniu do elektrowni węglowych, ponieważ są w stanie bardzo szybko wznowić produkcję energii elektrycznej po wyłączeniu i ponownym uruchomieniu, a czas rozruchu takich jednostek ze stanu zimnego wynosi ok. 1 godz. Jednostki te mają ponadto zdolność do szybkiego przyrostu mocy generowanej i mogą charakteryzować się niskimi minimami technicznymi (zależy do od technologii danej jednostki).
Łączna moc osiągalna elektrowni gazowych w KSE wynosi 4617 MW (stan na 14.04.2024).
Elektrownie wodne
Elektrownie, w których generatory pracują dzięki przepływowi wody. Możemy wyróżnić dwa rodzaje elektrowni tego typu, tj.: elektrownie przepływowe i elektrownie szczytowo-pompowe. Szczególne znaczenie dla systemu mają elektrownie szczytowo-pompowe, które pracują tak jak magazyny energii. W momencie, gdy w systemie elektroenergetycznym jest nadmiar energii elektrycznej, jednostki te są w stanie pompować wodę do położonego wyżej (tzw. górnego) zbiornika wodnego, a następnie zrzucać ją z powrotem do zbiornika wodnego położonego niżej (tzw. dolnego), napędzając tym samym generatory i produkując energię elektryczną w momencie, gdy jest ona potrzebna.
Elektrownie wodne przepływowe nie mają możliwości magazynowania wody (i tym samym energii elektrycznej) ponieważ ulokowane są na rzekach lub zaporach wodnych, a ich generatory napędzane są bieżącą siłą nurtu wody.
Łączna moc osiągalna elektrowni wodnych w KSE wynosi 2 506 MW (stan na 14.04.2024).
Farmy wiatrowe
Lądowe i morskie instalacje, których generatory są napędzane siłą wiatru. Są to źródła odnawialne, których generacja zależy od warunków atmosferycznych i w związku z tym ich pracą nie można sterować, ale można ją z umiarkowaną dokładnością prognozować. Ilość produkowanej przez farmy wiatrowe energii elektrycznej zależy od siły wiatru w danym momencie.
Łączna moc zainstalowana farm wiatrowych w KSE wynosi 10 149 MW (stan na 1.04.2024).
Instalacje fotowoltaiczne (PV)
Instalacje służące do zamiany promieniowania słonecznego w energię elektryczną. Jest to odnawialne źródło energii, którego pracą nie można sterować, ale można ją prognozować. Ilość produkowanej przez farmy fotowoltaiczne energii elektrycznej zależy m.in. od nasłonecznienia oraz temperatury w danym momencie.
Łączna moc zainstalowana instalacji fotowoltaicznych w KSE wynosi 17 972 MW (stan na 29.02.2024).
Pozostałe rodzaje źródeł wytwórczych
Łączna moc pozostałych rodzajów źródeł wytwórczych w KSE nie będących jednostkami centralnie dysponowanymi przez operatora systemu przesyłowego wynosi 1 180 MW (stan na 01.09.2021), w tym:
- moc jednostek opalanych biomasą wynosi 275 MW,
- moc jednostek opalanych olejem opałowym wynosi 747 MW,
- moc jednostek opalanych gazem koksowniczym wynosi 158 MW.
Warto dodać, że skład jednostek nJWCD cieplnych węglowych i gazowych wchodzą m.in. elektrociepłownie, czyli jednostki produkujące w sposób skojarzony energię elektryczną i ciepło oraz elektrownie przemysłowe, które wytwarzają energię elektryczną na potrzeby zakładów przemysłowych, w których jednostki te się znajdują. Produkcja energii elektrycznej przez takie elektrownie jest zazwyczaj pochodną ich podstawowej działalności, tj. produkcji ciepła w przypadku elektrociepłowni oraz produkcji pary technologicznej w przypadku elektrowni przemysłowych. Powyższe oznacza, że możliwość dysponowania przez Operatora poziomem produkcji energii elektrycznej w takich jednostkach jest ograniczona.
Moc zainstalowana w poszczególnych źródłach energii
System elektroenergetyczny
Infrastruktura elektroenergetyczna (przesyłowa i dystrybucyjna) oraz przyłączone do nich urządzenia i instalacje (wytwórcze i odbiorcze).
Operator systemu przesyłowego elektroenergetycznego
Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem energii elektrycznej, odpowiedzialne za ruch sieciowy w systemie przesyłowym, bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania tego systemu (w tym przede wszystkim jego bilansowanie), a także eksploatację, konserwację, remonty oraz niezbędną rozbudowę sieci przesyłowej. Operator systemu przesyłowego nie posiada zasobów wytwórczych i nie jest aktywnym uczestnikiem rynku. Operator dokonuje w imieniu krajowych odbiorców kontraktacji tzw. usług systemowych niezbędnych do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania systemu elektroenergetycznego oraz administruje rynkiem bilansującym prowadząc centralny mechanizm bilansowania. Operator jest także współodpowiedzialny, wraz z nominowanymi operatorami rynku energii, za rozwój europejskiego rynku energii elektrycznej.
Europejski kontynentalny system elektroenergetyczny
Połączone systemy elektroenergetyczne kontynentalnych państw europejskich, pracujące synchronicznie, czyli z tą samą częstotliwością i fazą. Dla zapewnienia stabilnej i niezawodnej pracy systemu synchronicznego operatorzy poszczególnych państw współpracują ze sobą w ramach stowarzyszenia ENTSO-E.
Prowadzenie ruchu
Całość działań mających na celu utrzymanie bezpieczeństwa pracy systemu elektroenergetycznego i jego integralności oraz dotrzymanie warunków umożliwiających jego pracę synchroniczną z systemami zagranicznymi, funkcjonowanie rynku energii elektrycznej, realizację transakcji handlowych, wykonywanie niezbędnych prac i remontów w elektrowniach i elementach sieci oraz utrzymanie odpowiednich parametrów jakościowych i niezawodności pracy sieci.
Zapotrzebowanie na moc w KSE
Suma mocy pobranej przez wszystkich odbiorców krajowych, mocy potrzeb ogólnych elektrowni, potrzeb własnych jednostek wytwórczych oraz strat sieciowych.
Bilansowanie systemu
Równoważenie produkcji energii elektrycznej z zapotrzebowaniem na tę energię, przy uwzględnieniu ograniczeń systemowych. Podstawowo proces bilansowania jest realizowany przez uczestników rynku, którzy zaspokajają swoje potrzeby w zakresie energii elektrycznej dokonując jej zakupu lub sprzedaży, czy to bezpośrednio jako aktywny uczestnik rynku hurtowego energii elektrycznej czy tez działając przez pośredników, tzn. spółki obrotu i dostawców energii. W czasie rzeczywistym Operator Systemu Przesyłowego nadzoruje proces bilansowania, zapewniając że suma zapotrzebowania krajowych odbiorców energii elektrycznej jest w każdym momencie równa produkcji energii elektrycznej z uwzględnieniem importu lub eksportu. Uczestnicy rynku którzy nie zakontraktują swoich potrzeb na hurtowym rynku energii elektrycznej dokonują nieplanowego poboru energii elektrycznej lub jej nieplanowej dostawy, co jest następnie rozliczane przez operatora systemu przesyłowego w ramach centralnego mechanizmu bilansowania.
Rezerwa mocy
Wymagana nadwyżka mocy dyspozycyjnej dostępnej dla OSP ponad zapotrzebowanie do pokrycia przez elektrownie krajowe. Poziom wymaganej nadwyżki zmienia się w zależności od horyzontu planowania. Dla planowania na dobę do przodu rezerwa musi wynosić co najmniej 9 proc., dla dłuższych horyzontów jest ona wyższa aby uwzględnić zwiększone ryzyka związane z możliwymi awariami jednostek wytwórczych i błędami prognoz zapotrzebowania i generacji odnawialnej. Wymagana nadwyżka mocy dotyczy nadwyżki dodatniej, jak i nadwyżki ujemnej, tj. rezerw mocy pozwalających na zmniejszenie podaży mocy lub zwiększenie zapotrzebowania.
Minima techniczne bloków / elektrowni
Minimalna ilość mocy, z którą dana jednostka wytwórcza (blok) może pracować. Elektrownie składają się ze zbioru jednostek wytwórczych, które nierzadko są ze sobą powiązane technologicznie. Z tego względu elektrownie także charakteryzują się określonymi minimami technicznymi, precyzującymi minimalną liczbę pracujących bloków wymaganą dla zapewnienia ciągłości pracy elektrowni.
Elastyczność źródeł wytwórczych
Zdolność jednostek do zmiany ilości mocy dostarczanej do systemu. Elastyczność zależy w dużej mierze od technologii wytwarzania energii elektrycznej. Bloki węglowe charakteryzują się umiarkowaną elastycznością z uwagi m.in. na długi czas rozruchu (ok. 8 godzin ze stanu zimnego), niską szybkość przyrostu mocy (tzw. rampa) oraz wysokie minima techniczne pracy bloków (dla bloków cieplnych opalanych węglem jest to ok. 40-60% mocy znamionowej). Znacznie bardziej elastyczne są nowoczesne bloki gazowe, które są w stanie bardzo szybko wznowić produkcję po wyłączeniu i mają zdolność do szybkiego przyrostu mocy wprowadzanej do systemu. Źródła OZE charakteryzują się elastycznością wyłącznie w zakresie regulacji w dół, tzn. zmniejszania generacji, nie mając możliwości jej zwiększenia w odpowiedzi na zwiększone zapotrzebowanie systemu.
Zagrożenie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej
Stan systemu elektroenergetycznego lub jego części, uniemożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa pracy sieci elektroenergetycznej lub równoważenie dostaw energii elektrycznej z zapotrzebowaniem na tę energię (bilansowanie). Nie należy tego mylić z okresem przywołania, ogłaszanego w celu realizacji obowiązków na rynku mocy.
EAS
ENTSO-E Awarness System, system umożliwiający ostrzeganie operatorów systemów przesyłowych w innych państwach o zakłóceniach mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo pracy połączonych systemów elektroenergetycznych Europy. EAS ma pięć stopni: zielony (praca normalna – ang. „normal”), żółty (stan alarmowy – ang. „alert”), czerwony (stan zagrożenia – ang. „emergency”), czarny (stan zaniku napięcia – ang. „blackout”) i niebieski (stan odbudowy – ang. „restoration”).