Wymiana międzysystemowa

Znaczenie wymiany międzysystemowej

Możliwość zawierania transakcji handlowych w obszarze wymiany międzysystemowej to jedna z korzyści związanych z łączeniem systemów przesyłowych. Jednolite ramy regulacyjne obowiązujące w całej Unii Europejskiej ułatwiają obrót energią elektryczną, w konsekwencji przyczyniając się do poprawy bezpieczeństwa dostaw oraz zwiększenia efektywności i konkurencyjności rynku. Ogólne zasady transgranicznej wymiany energii elektrycznej są opisane w pakietach energetycznych, czyli unijnych aktach prawnych szeroko określających sposób funkcjonowania sektora elektroenergetycznego. Aktami wykonawczymi do nich są kodeksy sieci i wytyczne. Określają one m.in. szczegółowe zasady dotyczące alokacji dostępnych zdolności przesyłowych połączeń wzajemnych między krajowymi systemami przesyłowymi. Szczegółowe europejskie wytyczne dotyczące długoterminowych oraz krótkoterminowych rynków wymiany międzysystemowej określają kodeksy FCA (ang. Forward Capacity Allocation – rynek długoterminowy) oraz CACM (ang. Capacity Allocation and Congestion Management – rynek dnia następnego, rynek dnia bieżącego).

Uczestnictwo w rynkach długoterminowych pozwala na zabezpieczenie pozycji kontaktowej uczestnika rynku (ang. hedging) przed różnicami cenowymi występującymi pomiędzy strefami rynkowymi. Handel długoterminowymi prawami przesyłowymi odbywa się w ramach aukcji jawnych (ang. explicit auction), tj. odrębnie od kontraktów na energię energetyczną. Operatorzy systemów przesyłowych mają możliwość oferowania dwóch typów długoterminowych praw przesyłowych, tj. fizycznych (ang. Physical Transmission Rights, PTR) oraz finansowych (ang. Financial Transmission Rights, FTR).

Bliżej rzeczywistego czasu dostawy, energia elektryczna podlega obrotowi na rynkach krótkoterminowych (ang. spot market), tj. rynku dnia następnego (ang. day-ahead market, DA) oraz rynku dnia bieżącego (ang. intraday market, ID). Transakcje handlowe w ramach rynku dnia następnego zawierane są dzień przed dostawą energii elektrycznej w ramach aukcji niejawnej (ang. implicit auction), co oznacza równoczesną alokację międzyobszarowych zdolności przesyłowych i energii elektrycznej. Po zamknięciu rynku dnia następnego uczestnicy rynku mają możliwość zmodyfikowania swoich pozycji handlowych wykorzystując rynek dnia bieżącego, który ze względu na rosnący udział generacji ze źródeł wiatrowych oraz słonecznych przyjmuje coraz większy wolumen obrotu. Rynek dnia bieżącego funkcjonuje w ramach handlu ciągłego, który w przyszłości zostanie uzupełniony aukcjami.

Więcej o funkcjonowaniu europejskiego rynku energii elektrycznej można przeczytać w opracowaniu „Wymiana transgraniczna energii elektrycznej - najważniejsze uwarunkowania” oraz posłuchać w podkaście „Pod najwyższym napięciem” (dostępny także na Spotify).

Zobacz więcej:
Kodeksy Sieci i Wytyczne, Obszar rynkowy
Rozporządzenie Komisji (UE) 2016/1719 (Forward Capacity Allocation)
Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1222 (Capacity Allocation and Congestion Management)

 

Międzyobszarowe zdolności przesyłowe

Międzyobszarowe zdolności przesyłowe określają zdolność wzajemnie połączonych systemów przesyłowych do transferu energii między obszarami rynkowymi. Zasady wyznaczania zdolności przesyłowych określane są regionalnie, na poziomie regionów wyznaczania zdolności przesyłowych (ang. Capacity Calculation Region, CCR). Po wyznaczeniu dostępnych zdolności przesyłowych wymiany handlowej pomiędzy obszarami rynkowymi operatorzy systemów przesyłowych przekazują dane na potrzeby alokacji rynkowej.

Wyznaczając zdolności przesyłowe OSP mogą wykorzystać dwie metody:

  • „metodę FBA” (ang. Flow-Based Allocation), w której wymiana energii między obszarami rynkowymi jest ograniczona współczynnikami rozpływu energii elektrycznej i dostępnymi marginesami na krytycznych elementach sieci;
  • „metodę opartą na skoordynowanych zdolnościach przesyłowych netto” (ang. Net Transfer Capacity, NTC), w której zdolności przesyłowe są wyznaczane ex ante w oparciu o szacunki maksymalnej wymiany energii między obszarami rynkowymi.

Szczegółowe zasady wyznaczania międzyobszarowych zdolności przesyłowych określono w Załączniku nr 1 do Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej, część Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi.

Zobacz więcej:
IRiESP Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi

 

Uczestnictwo w wymianie międzysystemowej

W aukcjach długoterminowych (rocznych i miesięcznych), dobowych na połączeniu Rzeszów-Chmielnicka oraz procesie rezerwowym dla Rynku Dnia Następnego mogą brać udział Uczestnicy Rynku Bilansującego, którzy zawarli Umowę przesyłania regulującą warunki uczestnictwa w wymianie międzysystemowej.

Alokacja długoterminowych zdolności przesyłowych, dobowych zdolności przesyłowych na połączeniu Rzeszów-Chmielnicka oraz zdolności przesyłowych dla procesu rezerwowego Rynku Dnia Następnego realizowana jest przez Biuro Przetargów JAO (Joint Allocation Office).

Wymiana międzysystemowa w ramach Jednolitego łączenia Rynków Dnia Następnego oraz Jednolitego łączenia Rynku Dnia Bieżącego organizowana jest przez Nominowanych Operatorów Rynku Energii Elektrycznej (ang. Nominated Electricity Market Operator, NEMO), których warunki współpracy z OSP określa umowa MNA OA (Multi-NEMO Arrangements Operational Agreement). Organem wyznaczającym NEMO na polskim rynku jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki.

Poniższa tabela przedstawia sposób alokowania zdolności przesyłowych w poszczególnych horyzontach czasowych na polskich przekrojach handlowych:

Przekrój handlowy Rynek długoterminowy Rynek dnia następnego Rynek dnia bieżącego
Polska-Niemcy aukcje skoordynowane SDAC SIDC
Polska-Czechy aukcje skoordynowane SDAC SIDC
Polska-Słowacja aukcje skoordynowane SDAC SIDC
Polska-Szwecja brak SDAC SIDC
Polska-Litwa brak SDAC SIDC
Polska-Ukraina aukcje jednostronne
(Zamość-Dobrotwór)
aukcje skoordynowane
(Rzeszów-Chmielnicka)
brak

SDAC – jednolite łączenie rynków dnia następnego (Single Day-ahead Coupling)
SIDC – jednolite łączenie rynków dnia bieżącego (Single Intraday Coupling)

 

Szczegółowe warunki uczestnictwa w wymianie międzysystemowej opisano w Warunkach Dotyczących Bilansowania.

Zobacz więcej:
JAO - Joint Allocation Office
URE - Mechanizm Multi-NEMO
Warunki Dotyczące Bilansowania